نسترن صباغ زاده

تشخیص افتراقی در رادیولوژی

کیست ها کلاً به سه دسته تفسیم میشوند:

1. لوسنت
2. اپک
3. میکس

1. لوسنت

ما یک لوسنت دندانی داریم و یک لوسنت پری اپیکال

• لوسنت دندانی:

ابتدا مشخص کنید در کدام فک هست، فک بالا هست یا فک پایین و اینکه آیا در قدام هست یا نه!

اگر در قدام فک بالا بود، محتمل ترین تشخیص های افتراقی شامل:

کیست میانی کام

کیست نازوپالاتین (به شکل قلب)

کیست گلوبوماگریلاری (که بین کانین و لترال هست)

سودومِمبِرانوسیست (که مربوط به سینوس ماگزیلاست)

اگر در قدام فک پایین بود، محتمل ترین تشخیص های افتراقی شامل:

کیست میانی فک پایین (اگر یک خط فرضی را تجسم کنیم که فک پایین را به دو نیمه تقسیم کرده ، این کیست درست در وسط روی این خط بین سنترال هاست)

کیست پریودنتال طرفی (پالپ زنده است و نمایی از تحت فشار بودن دندانهای درگیر یا در تنگنا بودن مشاهده میشود)

کیست رادیکولار (پالپ نکروز است)

کیست های نامبرده برای قدام هستند و معمولا برای خلف نمیتوانند تشخیص افتراقی خوبی باشند، برای مثال اگر ما یک رادیولوسنسی در خلف فک بالا دیدیم ، نمیتوانیم کیست میانی فک بالا را به عنوان تشخیص افتراقی در نظر بگیریم چون این کیست، همیشه بین سنترال های فک بالاست !

حالا اگر کیست در قدام نبود یا اینکه در بین قدام و خلف یا در خلف بود ، از دسته ی کیست ها همگانی استفاده میکنیم ؛ منظور از کیست های همگانی این است که هم برای فک بالا و هم فک پایین پیدا میشوند و با اینکه بیشتر در خلف هستند اما در بین قدام و خلف یا حتی قدام هم میتوانند باشند:

کیست مالتیپل میولوما (پوست پرتغالی شکل)

کیست دنتی ژرس

کیست رزیجوان

ادنتوژنیک کراتوسیست

کیست آملوبلاستومای تک حفره

• لوسنت پری اپیکال

آدنوماتوئید ادنتوژنیک تومور (معمولا همراه با کانین نهفته ست)

سمنتواوسئوس دیسپلازی (معمولا در فک پاییک بین کانین و پره مولر اول ست)

کیست گرانولوم پری اپیکال

کیست اسکار پری اپیکال

این دو کیست به دنبال دندان کشیده شده هستند، یعنی وقتی رادیوگرافی را نگاه میکنیم متوجه حفره خالی دندانِ کشیده شده میشویم که حتی لامینا دورای آن هنوز هست و چون جراحی بدرستی صورت نگرفته مثل عدم کنترول نیروی واردشده ، عدم کنترول عفونت، عدم انجام ترمیم زخم و غیره... ایجاد شده اند.

کیست ضایعه ی استخوانی (تعریف معروف آن: استخوان غوطه ور در خون)

2. اپک

اپک ها فقط دندانی هستند، یعنی ما هیچ کیست اپکی را نمیتوانیم پیدا کنیم که منشا پری اپیکال داشته باشه، تمام کیست های پری اپیکال اکثرا لوسنت و مابقی میکس هستند و هرچی اپک هست منشا آن دندانی ست.

ساده ترین دسته هستند چون برای فک بالا و پایین و برای قدام و خلف و بین قدام-خلف با شش تا کیشت میشه تشخیص افتراقیش را جمع کرد:

ادنتوما (شایعتریت کیست منشا دندانی و حامل دندان )

سمنتوما

هاپرسمنتوسیست

استئیت اسکلروزان

فوکال سمنتواسئوس دیسپلازی (مثل یک گلوله برف بین سنترال های مندیبل)

3. میکس

اولین نکته در این بخش، امکان دوطرفه بودن ضایعه است، شاعترین دوطرفه ها:

چیروبیسم

پاژت

استئورادیو نکروز

حالا میریم سراغ مابیقی میکس ها، که میتوانند منشا دندانی و پری اپیکال و نئورولوژیک داشته باشند.

• میکس دندانی:

آملوبلاستومای چند حفره (حباب صابونی شکل یا لانه ی زنبور)

ژانت سل گرانولومای مرکزی

• میکس پری اپیکال:

دیپلازی فیبرو یک طرفه

کیست کندروسارکوما (منشا غضروفی)

کیست استئوسارکوما (منشا استخوانی)

• میکس نئورولوژیک:

همانژیوما ( همان کیست ارثی که کودک با birth mark قرمز روی صورت متولد میشود)

لمفانژیوما (شایعترین مکان آن anterior 2/3 of tongue هست که همراه با macroglssia ست)

نئوروما

⚠️ نکات - اوناییکه اسمشون شبیه رو قاطی نکن!

کیست هایی هستند که نام های مشابهی دارند اما در یک دسته بندی نیستد، برای مثال سمنتواسئوس دیسپلازی یک لونست پری اپیکال بین کانین وپره مولر فک پایین است اما فوکال سمنتو اسئوس دیسملازی منشاش دندانی و اپک بین سنترال های فک پایین است.

اینطور یاد داشته باشید که فوکال سمنتواسئوس دیسپلازی (اپک دندانی)، فوکال اسمش را بردارید میشود = > سمنتواسئوس دیسپلازی ( که لوسنت پری اپیکال هست)

• کیست ها نامبره شده با نام مشابه:

دیپلازی فیبرو یک طرفه (میکس پری اپیکال)

فوکال سمنتواسئوس دیپلازی (اپک دندانی)

سمنتواسئوس دیپلازی (لوسنت پری اپیکال)

آملوبلاستومای تک حفره (لوسنت دندانی)

آملوبلاستومای چند حفره (میکس دندانی)

⚠️ حالا چطور بفهمیم منشا کیست چیه؟

• اگر کیست بین دندان ها بود منشاش دندانی ست و اگر کیست سمتِ اپکس و پایین تر از آن بود منشاش پری اپیکال ست.

• اگر کیست بالای کانال عصب اینفریور آلوئولار بود منشاش دندانی ست و اگر پایین کانال بود منشاش پری اپیکال ست و اگر داخل کانال بود منشاش نئورولوژیک ست.

مثال بالای کانال:

مثال پایین کانال:

مثال داخل کانال:

• کیست داخل کانال عصب اینفریور آلوئولار :

کانال در ابتدا اندازه ی طبیعی خودش را داشته اما یکباره بزرگ میشه و دوباره به اندازه طبیعیش بر میگرده، این یعنی کیست داخل کانال تشکیل شده و همونجا هم بزرگ شده است که باعث گشادشدگی کانال میشود و به اصطلاح کانال را متسع کرده یا اتساع کانال رخ داده است، پس حدود کانال تغییر میکند و چون از داخل کانال nerve رَد میشه پس منشاش نئورولوژیک ست. مثالش:

همانژیوما

لمفانژیوما

نئوروما

• کیست بالای کانال عصب اینفریور آلوئولار :

بالای کانال، دندان هست پس منشا کیستی هم که بالای کاناله میشود دندانی که برای تشخیص افتراقی آن میتوان از دسته بندی های لوسنت دندانی، اپک دندانی، میکس دندانی استفاده کرد.

• کیست زیر کانال عصب اینفریور آلوئولار / استافن :

کیست دیگر با دندان در ارتباط نیست چون کانال، دندان و کیست رو از هم جدا کرده است پس منشاش پری اپیکال ست.

شایعترین کیستی که زیر کانال عصب اینفریور آلوئولار قرار میگیرد استافن است

• بطور خلاصه :

۱. کیست منشا دندانی

لوسنت - اپک - میکس

* اپک ها فقط دندانی هستند

مکان = بین دندانها + بالای کانال عصب اینفریور آلوئولار

۲. کیست منشا پری اپیکال

لوسنت - میکس

*اپک ندارد

مکان = اطراف اپک و پایین تر از اون (تشخیص افتراقی استفاده از دسته بندی های لوسنت پری اپیکال و میکس پری اپیکال) + زیر کانال عصب اینفریور آلوئولار (استافن)

۳. منشا نئورولوژیک

میکس

* اپک و لوسنت ندارد

مکان: داخل داخل کانال عصب اینفریور آلوئولار

عکسها:

• Median palatal cyst

• Nasopalatine duct cyst

• Globulomaxillary cyst

• Maxillary sinus cyst

• Multiple myeloma

• Dentigerous cyst

• Residual cyst

• Odontogenic keratocyst

• Ameloblastoma

• Adenomatoid odontogenic tumor

• Cemento-osseous dysplasia

• Periapical Scar & Granulom cyst

• Simple bone cyst

• Odontoma

• Cementoblastoma

• Hypercementosis

• Condensing Osteitis

• Focal cementooseous displasy

• Chondrosarcoma

• Osteogenic sarcoma

منابع:

کتاب ملی دندانپزشکی رادیولوژی

کتاب وایت فرو

گرد آوردنده: نسترن صباغ زاده